Małżeńska umowa majątkowa

Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym obowiązują dwa podstawowe typy ustrojów majątkowych: ustrój ustawowy oraz ustroje umowne. Regułą w związkach małżeńskich jest ustawowa wspólność majątkowa, która znajdzie zastosowanie, o tyle o ile nie została zmieniona przez małżonków w drodze umownej.

Ustrój ustawowy

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
W związku z powyższym ustrój wspólności powstaje z mocy prawa z chwilą zwarcia małżeństwa. Powstanie ustroju wspólności majątkowej możliwe jest również w czasie trwania małżeństwa np. w przypadku: uchylenia ubezwłasnowolnienia małżonka, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego w stosunku do współmałżonka, z chwilą zniesienia separacji, o ile małżonkowie nie zgłosili wniosku o utrzymaniu między nimi rozdzielności majątkowej, ale również w wypadku rozwiązania uprzednio zawartej umowy majątkowej małżeńskiej.

Istotą ustroju wspólności ustawowej jest fakt, że dzieli składniki majątkowe na trzy odrębne od siebie masy: majątek wspólny oraz majątki osobiste każdego z małżonków.

Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1. przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich;
2. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej;
3. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątków osobistych;
4. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego;
5. kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie ZUS (art. 40a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.);
6. dochody z majątków osobistych;

Do dokonania szeregu czynności dotyczących majątku wspólnego wymagana jest zgoda współmałżonka:

 Art. 37.§ 1. Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:
1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
2) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
3) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
4) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
[…]
§ 4. Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna.

Należy zauważyć, iż zdecydowana większość ww. czynności musi być dokonana u notariusza.

Jedną z cech istnienia ustroju wspólności majątkowej jest istnienie majątków osobistych każdego z małżonków. Zgodnie z treścią art. 33 kro. w skład majątku osobistego wchodzą tylko wymienione w nim składniki. Tym samym stworzono katalog zamknięty, zaś przedmioty, niewymienione w art. 33 kro, nie wchodzą do majątku osobistego, ale do majątku wspólnego. W szczególności ustawodawca wymienił przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej i przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie (spadek), zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.

Ustroje umowne

Ustrój wspólności ustawowej jest zasadą i może być uchylony w czasie trwania małżeństwa przez orzeczenie sądu lub poprzez zawarcie przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej (potocznie znanej jako intercyza przedmałżeńska, ew. intercyza małżeńska).

Art. 47. § 1. Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.
§ 2. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.

Art. 47 kro przewiduje dla zawarcia umowy majątkowej formę szczególną jaką jest forma aktu notarialnego, jej niezachowanie powoduje zgodnie z art. 73 § 2 kc bezwzględną nieważność tej umowy. Należy również dodać, że w tym wypadku ustawodawca nie przewidział możliwości konwalidacji małżeńskiej umowy majątkowej zawartej bez notariusza.

Wspólność rozszerzona

Przez zawarcie umowy rozszerzającej wspólność ustawową do majątku wspólnego małżonków zalicza się składniki majątkowe, które przy braku umownych postanowień weszłyby zgodnie z postanowieniami kro do majątków osobistych małżonków. Sam zakres rozszerzonej wspólności ustawowej zależy od woli małżonków. W skrajnym przypadku małżonkowie mogą rozszerzyć wspólność majątkową na wszystkie przedmioty należące do nich w chwili zawarcia umowy oraz przedmioty nabyte przez nich w przyszłości.
Małżonkowie nie mają pełnej swobody w kształtowaniu ustroju wspólności rozszerzonej, gdyż ograniczają ich przepisy art. 3531 kc  i art. 49 kro.

Art. 3531. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Art. 49. § 1. Nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:
1) przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;
2) prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
3) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
5) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.
§ 2. W razie wątpliwości uważa się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.

Wspólność ograniczona

Wspólność ograniczona polega na tym, że małżonkowie mogą wyłączyć z majątku wspólnego określone rodzajowo składniki majątku, które weszłyby do majątku wspólnego. Co do zasady przepisy nie zawierają ograniczeń dotyczących zakresu zwężenia wspólności, należy jednak zauważyć, że małżonkowie nie mają w tym względzie pełnej swobody. Wyróżnia się trzy typy ograniczeń:

1. umowne ograniczenie wspólności nie może prowadzić do tego, że majątek wspólny przestanie istnieć;
2. nie może naruszać postanowień art. 3531 kc;
3. nie można wykluczyć ze wspólności tych praw, które z mocy prawa należą do obojga małżonków

Ograniczenie wspólności ustawowej może zostać ustanowione ze skutkiem na przyszłość.

Rozdzielność majątkowa

W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Każde z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.

Rozdzielność majątkowa zapewnia każdemu z małżonków samodzielność w zarządzie własnym majątkiem. Najczęściej umowę tę zawierają małżonkowie prowadzący działalność gospodarczą, ponieważ każde z nich decyduje o sposobie wykorzystania i inwestowaniu posiadanych środków, a także nie odpowiada za zobowiązanie współmałżonka.

W przypadku umowy o rozdzielność majątkową, która została zawarta przed zawarciem małżeństwa (potocznie znana jako „intercyza przedmałżeńska„, czasami także „intercyza małżeńska„) majątek wspólny małżonków w ogóle nie powstaje, ale warunkiem jej skuteczności jest zawarcie przez strony umowy związku małżeńskiego. Jeżeli rozdzielność majątkową wprowadzono w czasie trwania małżeństwa, winno się dokonać podziału istniejącego dotychczas majątku wspólnego małżonków.
Umowa o ustanowieniu rozdzielności majątkowej jest skuteczna z chwilą jej zawarcia lub w terminie późniejszym, w umowie wskazanym. Umowne ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną jest niedopuszczalne.
Ustanowienie pełnej rozdzielności majątkowej nie zwalnia małżonków od wykonywania obowiązków, które wynikają z zasad prawa rodzinnego, w szczególności ponoszą oni solidarną odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny art. 30 kro.

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków to szczególny typ ustroju majątkowego, który może powstać tylko w drodze umowy. Przedmiotowy ustrój ma wszystkie cechy rozdzielności majątkowej, a jego odrębność uwidacznia się w chwili ustania umowy, kiedy powstaje konieczność wyrównania dorobków małżonków (skutek na przyszłość).

Wraz z ustaniem rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków, małżonkowi którego dorobek jest mniejszy, przysługuje do drugiego małżonka roszczenie o wyrównanie dorobków (art. 514 § 1 kro.).

Koszt rozdzielności majątkowej

Koszt umowy majątkowej małżeńskiej – zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej – wynosi maksymalnie 400 złotych netto  (492 złotych brutto) oraz ewentualnie taksę notarialną za wypisy aktu notarialnego – cena 7,38 złotych brutto za stronę.

W przypadku ujawnienia zmiany stanu prawnego w księdze wieczystej Notariusz pobiera dodatkowo wynagrodzenie w kwocie 200 zł netto oraz opłatę sądową w kwocie 150 złotych.